परराष्ट्रमंत्री भारतात पाठवून ब्रिटनला काय साध्य करायचे आहे?
ब्रिटनचे परराष्ट्र मंत्री डेव्हिड लॅमी भारत दौऱ्यावर आहेत.
लॅमीने भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी आणि परराष्ट्र मंत्री एस जयशंकर यांची भेट घेतली आहे. लॅमी यांची भेट घेतल्यानंतर जयशंकर म्हणाले- दोन्ही देशांनी जागतिक मुद्द्यांवर एकत्र काम करणे महत्त्वाचे आहे.
तब्बल 14 वर्षांनंतर सत्तेत आलेल्या मजूर पक्षाने काही दिवसांपूर्वीच कामकाज सुरू केले आहे.
अशा परिस्थितीत ब्रिटनच्या परराष्ट्रमंत्र्यांनी सरकारमध्ये येताच त्यांची भारत भेट अनेक कारणांसाठी महत्त्वाची असल्याचे बोलले जात आहे.
मजूर पक्ष आणि भारत
लेबर पार्टीच्या सरकारच्या काळात भारत आणि ब्रिटनमधील संबंधांच्या गोंधळात टाकलेल्या इतिहासामुळेही लॅमीच्या चेहऱ्यावरील अस्वस्थता असू शकते.
भारताच्या स्वातंत्र्याच्या वेळी, पंतप्रधान क्लेमेंट ॲटली यांनी भारतीय जीवनाच्या किंमतीवर घाईघाईने फाळणी करण्यास परवानगी दिल्याबद्दल टीका केली होती.
ॲटली हे मजूर पक्षाचे होते.
1947 मध्ये भारताची फाळणी झाली तेव्हा त्याचा लाखो लोकांवर परिणाम झाला. किती लोकांना विस्थापित व्हावे लागले. किती लोकांचे प्राण गेले.
लेबर पार्टीचे नेते रॉबिन कुक यांनी परराष्ट्र मंत्री असताना काश्मीर प्रश्नावर भारत आणि पाकिस्तानमध्ये मध्यस्थी करण्याची ऑफर देऊन मोठा वाद निर्माण केला होता.
जम्मू-काश्मीरच्या मुद्द्यावर जेरेमी कॉर्बिन यांच्या नेतृत्वाखालील सरकारच्या धोरणाबाबतही नाराजी दिसून आली.
काय म्हणाले पंतप्रधान मोदी?
ब्रिटनच्या परराष्ट्र मंत्र्यांची भेट घेतल्यानंतर लॅमी म्हणाले, “भारत आणि ब्रिटनने जागतिक मुद्द्यांवर आणि मंचांवर एकत्र काम करणे महत्त्वाचे आहे.”
लॅमी आपल्या भारत भेटीदरम्यान राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार अजित डोवाल आणि वाणिज्य मंत्री पियुष गोयल यांचीही भेट घेणार आहेत.
विशेष म्हणजे सामान्य अर्थसंकल्पानंतर व्यस्त असूनही पीएम मोदींनी लॅमीची भेट घेतली.
मोदी सहसा कोणत्याही देशाच्या परराष्ट्रमंत्र्यांना भेटताना दिसत नाहीत.
या भेटीबाबत पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सोशल मीडिया वर लिहिले की, “ब्रिटनचे परराष्ट्र मंत्री डेव्हिड लॅमी यांना भेटून आनंद झाला. सर्वसमावेशक धोरणात्मक भागीदारी मजबूत करण्यासाठी पंतप्रधान केयर स्टारर यांच्या प्राधान्याची मी प्रशंसा करतो.
लॅमीच्या या प्रवासात एक प्रकारची सावधगिरीही पाहायला मिळाली. दोन्ही देशांनी केलेली संयुक्त घोषणाही परंपरेपेक्षा वेगळी आहे.
दोन्ही देशांनी नवीन तांत्रिक सुरक्षा भागीदारीसाठी सहमती दर्शवली आहे.
अपूर्ण कामे पूर्ण करणे आवश्यक आहे.
पत्रकारांशी बोलताना लॅमी यांचे शब्द अगदी मोजकेच होते. त्यांनी भारताची ‘महासत्ता’ आणि महत्त्वाचा भागीदार म्हणून प्रशंसा केली आहे.
ही अशी बैठक होती ज्यासाठी दोन्ही देश अनुकूल होते आणि त्यासाठी वेळ काढण्यास तयार होते.
या दौऱ्यात मजूर पक्षाचे व्यापारावर विशेष लक्ष होते. ब्रिटनची अर्थव्यवस्था वाढावी असे वाटत असेल तर ब्रिटिश कंपन्यांना भारतीय भागीदारांसोबत अधिक व्यवसाय करणे आवश्यक आहे.
भारताची अर्थव्यवस्था या दशकाच्या अखेरीस जगातील तिसरी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था होण्याच्या दिशेने वाटचाल करत आहे. पण आकडेवारी दर्शवते की भारत हा ब्रिटनचा 12वा सर्वात मोठा व्यापारी भागीदार आहे.
लॅमी म्हणाले, “जागतिक महासत्ता असलेल्या भारतासोबत आपण बरेच काही करू शकतो. भारतासोबत आपला मोठा इतिहास आणि खूप जुने संबंध आहेत. दोन्ही देशांच्या अर्थव्यवस्थांसाठी ही विजय-विजय परिस्थिती आहे.”
येत्या काही महिन्यांत नवीन मुक्त व्यापार करारावर सहमती देण्यासाठी ब्रिटन भारतासोबत काम करेल, असे डेव्हिड लॅमी यांनी म्हटले आहे. यंदा दोन्ही देशांतील निवडणुकांमुळे या मुद्द्यावर बोलणी फारशी पुढे सरकलेली नाहीत.
आंतरराष्ट्रीय समस्या पहा
लॅमी यांचा भारत दौरा केवळ अर्थव्यवस्थेशी निगडित नसून त्यात व्यापक भू-राजकीय मुद्द्यांचाही समावेश आहे.
यात रशिया-युक्रेन युद्ध आणि चीनशी संबंधित मुद्द्यांचाही समावेश आहे.
डेव्हिड लॅमीला ब्रिटनचे तथाकथित ‘ग्लोबल साऊथ’शी संबंध पुन्हा प्रस्थापित करायचे आहेत.
विकसनशील देशांच्या या कमकुवत गटातील एक प्रमुख खेळाडू म्हणून भारत स्वत:कडे पाहतो.
लॅमीच्या म्हणण्यानुसार, ब्रिटनला या विषयावर बोलण्यापेक्षा जास्त ऐकण्याची गरज आहे.
लॅमीला पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञानातील सामायिक हितसंबंध आणि इंडो-पॅसिफिक प्रदेशातील, विशेषतः चीनमधील सामायिक धोक्यांवर बोलायचे होते. भारताने रशियाकडून तेल आणि वायू खरेदी केल्याच्या मुद्द्यावर लॅमी बोलण्यास कमी उत्सुक होते.
भारताने रशियाकडून स्वस्त कच्च्या तेलाची खरेदी करणे हा युक्रेन समर्थक पाश्चिमात्य देशांसाठी चर्चेचा विषय ठरला आहे.
ते म्हणाले, “लोकशाही समुदायांमध्ये परस्पर मतभेद कायमच राहतील. त्यामुळे शत्रूला मदत करणाऱ्या मित्र देशाला माफ करावे लागेल.”
ब्रिटनमध्ये काही काळ सत्तेत राहण्याची शक्यता असलेल्या मजूर पक्षाच्या सरकारशी संबंधांची चांगली संधी म्हणून भारतीय मंत्र्यांनी लॅमीच्या भेटीकडे पाहिले आहे.
दोन्ही देशांचे हित
दोन्ही देशांमधील या बैठकीचा उद्देश हा आहे की, मजूर पक्षाचे सरकार आपल्या मित्रराष्ट्राशी संबंध पुनरुज्जीवित करण्यास आणि पुन्हा प्रस्थापित करण्यास उत्सुक आहे.
डेव्हिड लॅमीनेही यासाठी आपले आवडते शब्द वापरले. “भारताचा सर्वात मोठा पुरस्कार” असे त्यांनी वर्णन केले.
ब्रिटनचे भारतासोबतचे संबंध अपेक्षेप्रमाणे नसून अनेक मुद्द्यांवर दोन्ही देशांचे हित समान असल्याचे त्यांनी म्हटले आहे. सध्याच्या आव्हानात्मक काळात भारतासोबत सहकार्य असायला हवे.
दोन्ही देशांमधील व्यापार कराराच्या शक्यतेकडे ब्रिटनचे लक्ष वेधण्यासाठीही डेव्हिड लॅमीची ही भेट महत्त्वाची आहे.
भारताला आशा आहे की यामुळे ब्रिटनला भारतीय विद्यार्थी आणि व्यावसायिकांना व्हिसा देण्यास नम्र राहण्यास भाग पाडले जाईल.
अलीकडेच, आशियाई वंशाचे ब्रिटनचे पंतप्रधान ऋषी सुनक यांचे भारताशी कौटुंबिक संबंध होते. हे भारताचे नुकसान म्हणूनही पाहिले जात आहे.
मजूर पक्षालाही याची जाणीव आहे आणि सुनकच्या जाण्याने निर्माण झालेली पोकळी लवकरात लवकर भरून काढायची आहे.